DICCIONARIO DE LA LENGUA
PHORHËPECHA
ESPAÑOL – PHORHËPECHA
PHORHËPECHA – ESPAÑOL
por
PABLO VELASQUEZ GALLARDO
Documento recuperado de la red para fines educativos sin fines de lucro en la Universidad Michoacana de San Nicolás de Hidalgo. Junio 2008
J
jabalí. (Pecari tajacu) Kúch shánu, kúsh túpku, kúoh juátarhu anápu.
jabón. Jupáratarakua, shapú, jupárakua.
jabón que se extrae de cierta variedad de maguey y que se usa para lavar sarapes. Pachángua.
Jadear. Jiré irémeni, jirémeni, jirétani.
Jalar. Antsítani, thinískutani, antsíkuni, antsíkupani, tsuruani, uingám antsítani.
jalar las orejas. Antsíndikuni, kutsíkua antsítakuni.
Jara. (Senecio salignus D. C.) Thójteni, tóksini.
Jarra de barro. Porhéch chkuím ukári, tsúntsu iómuti, tsúlltsu itsímatarakua, tsúlltsutékua jatsí.ratarakua, tseráperakua.
jarro. Chóndi, tSÚlltsu, kamáta atárakua.
jefe. Jurámuti.
jefe de pueblo. Jurámuti irétarhu anápu.
jefe de un cargo y de consejeros. Terójlsukuri.
jefe de una tribu. Irécha, jurámuti kúngurhitirhu anápu, jurámuti kukuárhikuari.
jefe del pueblo. Khér ukájpiri.
jeme. Iójkurhakua.
jicara. Urháni, kirípa, kirípu.
jicote. Kapárhi.
jicotera. Kapárh tékua.
jicotear. Thurháni, Úlldani jukángarhini, úndani jukáparhani, jukáparhani.
jinete. Jatári.
jitomate. (Lycopersicon esculentum mill) Tóm kuaráki.
jorobarse por viejo. Kaniparhani, juruparhani, kumpúparhani tarhépikua jimbó,juníparhani tarhépini, kuindíparhani tarhépikikua jimbó.
joven. Tumbí, paléki, pále, tatáka.
joven vallente. Tumbí úkurhi, kánikua tumbí tsiuéti, tumbí tsiuéri, tarhé tsiuérati.
jovencito. Thajkí, tatáka sapí, tumbí sapíchu, tatáka, che, tatáka sapíchu, táki, paléki, palé, tumbí.
juaquiniquill. (inga xalapensis) Shúreni.
juego. Chhanákua.
juego a manera de volantín. Uapóatsini, chanákua tirhínkuarhikua, chanákua untsíkurhini jámani, tirhíamakurhini uintsíkurhipani.
juego con ciertos frijoles silvestres llamados patol. Charháp tímtsikuni, tímtsikuni, irépeni chanákua, tatsíni jerámba chanákua.
juego consistente en deslizarse desde una pendiente mojada con los talones. Suníjchuni.
juego consistente en representar a una ardilla voladora, la cual es perseguida por un perro. Uakuí erákorheni, uakuí uíchu andákuti, uakuí andákuti.
juego de rayuela. úch páni, tésh páni, chanákua téshporakua, tésh páni cha náni.
juego del coyote. Jiuér chhanákua, jiuátsi chanáni, jiuátsi chanákua.
juego del volantín. Incháparhitani, chanákua uintsíkurhini.
juego infantil conocido por roña. Uicha.
juego llamado sube y baja. Tsengétperakua, chanákua tarhárani jámani.
juego que consiste en golpearse con sarapes. Karón imbó kuájperani.
juez. Jurámuti, acháti tsiríkuarhikua kámaka, tarhépini.
jugador. Chhanári.
jugar. Chhanáni.
jugar con colorines. Tímtsikun chhanákua, purhínks chhanákua, chanáni irépini jingóni.
jugar naipes. Chhanáni.
jugo. Itsírhuku, itsírhukua, ámangechakuari itsírhukua.
juguete. Chhanárakua.
juguete de barro. Tukúru.
juguetón. Chhanári, chanár sapísh, chanári ikíkurhi, ikíkurhi.
junco. Phatsímu, khuírak úkua.
junta. Tánguarhikua, kúkuarheni, márku úkuarhikua.
juntado. Kúngurhitini, márku úntani, karhántatini, tánskata.
juntar. Kúndantani, tánani, kúndani, thejpéni, tántani, karhántani.
juntar sobras de maíz. Tájtsitantani, kétsetsita karhántani. kétsetsita tántani, kétsesita arháni.
juntarse. Kúngurhini. tángurhínt.
juntarse con gente mala. Kúrheni, kúngurhini.
junto. Píritini, takuárhekata.
juntos. Márku, tsimárhani, tsimárhani kúnkuerheni, tsimárhani máku jash kúngurhini.
jurar. Jatsírakuenarhini, jásierani.
justo. Ambákiti, sésku jarháni.
juzgar. Arhínchani, jangángarhitani.